Zaćma u psa: najczęstsza przyczyna ślepoty

Co to jest zaćma u psa?

Zaćma u psa dotyczy soczewki, której podstawową cechą jest zdolność akomodacji, czyli zmiany przedniej krzywizny w celu umożliwienia ostrego widzenia obiektów w różnej odległości. Procesy patogenne prowadzą do częściowego lub całkowitego zmętnienia soczewki, a powstające plamki utrudniają promieniom świetlnym przenikanie do siatkówki, co zaburza ostrość widzenia. Zaćma u psów – znana też jako katarakta – to jedna z głównych przyczyn ślepoty. Może postępować bardzo szybko i powoduje najpierw niedowidzenie, a w konsekwencji całkowitą utratę wzroku, nawet w ciągu kilku miesięcy.

Jak zbudowane jest psie oko?

Aby dokładniej zrozumieć mechanizm widzenia, warto jest przyjrzeć się budowie psiego oka. Nie rożni się ona zasadniczo od ludzkiego. Ma w przybliżeniu kształt kuli, którą soczewka dzieli na odcinek przedni i tylny. Soczewka (łac. lens) jest z obu stron wypukłym, całkowicie przejrzystym i elastycznym elementem, umocowanym za pośrednictwem mięśni i wiązadełek. Znajduje się w przedniej części oka między ciałem szklistym a tęczówką i składa z torebki, nabłonka i włókien, zwanych obwódką Zinna. Tworzy połączenie z pierścieniowatym ciałem rzęskowym.

Jak działa psie oko?

W zależności od natężenia światła psie źrenice zwężają się i rozszerzają, kontrolując światło wpadające do oka. Zawieszona za pomocą włókien tkankowych soczewka skupia wpadające promienie świetlne, które tworzą obraz pomniejszony i odwrócony na siatkówce, znajdującej się z tyłu oka. Za pomocą nerwu wzrokowego sygnały świetlne kierowane są do mózgu – to ten narząd w rzeczywistości odpowiedzialny jest za widzenie, bo dopiero tam odbywa się analiza przesłanych informacji.

Jak widzi pies z zaćmą?

Psy posiadają dużą, okrągłą źrenicę, „przeciętą” wąziutkim paskiem tęczówki. Taka budowa umożliwia dobrą zdolność widzenia w słabym świetle, ale pogarsza ostrość przedmiotów. Psy świetnie zatem dostrzegają przedmioty oddalone, ale tych zlokalizowanych bliżej często nie rozpoznają lub widzą je tylko w formie bardzo niewyraźnej. W wyniku zmętnień lub nieprzezierności soczewki, spowodowanej zaćmą pies stopniowo traci ostrość widzenia, a obraz staje się coraz bardziej rozmyty i niewyraźny. Z czasem dochodzi do całkowitej utraty wzroku.

Różnica między zaćmą a jaskrą

Zaćma u psa często mylona jest z jaskrą, która także może prowadzić do zmętnienia oka. Jednak jaskra to zupełnie inna choroba, związana z podwyższonym ciśnieniem w gałce ocznej i powodująca uszkodzenie nerwu wzrokowego. Jaskrze towarzyszą objawy takie jak zaczerwienienie białek, obrzęk i przebarwienie rogówki, powiększenie gałki, przemieszczenie soczewki czy pęknięcia błony rogówki. Nieleczona jaskra może być wtórnym powodem wystąpienia zaćmy. Obie choroby – katarakta i jaskra - mogą wywołać ślepotę. Zaćmy nie należy także mylić z bielmem u psa, czyli zmętnieniem rogówki.

Przyczyny zaćmy i różne jej oblicza

Katarakta u psów może mieć rozmaitą genezę, ale przyczyny powstawania zmętnienia nie są do końca rozszyfrowane. Faktem jest, że zmętnienie może mieć różną wielkość, położenie oraz kształt, może pojawić się w każdym wieku i nasilać z różną szybkością. Klasyfikacja zaćmy opiera się na różnych sposobach podziału.

Zaćma u psów może występować w różnych częściach soczewki – jądrze, korze oraz torebce soczewki. Różny może być też stopień zmętnienia.

Jak powstaje zaćma?

Bez względu na rodzaj katarakty i miejsce oraz porę jej powstania, mechanizmy uczestniczące w rozwoju choroby są podobne. Zdrowa soczewka składa się w około 2/3 z wody i 1/3 z białek. Jest zanurzona w tzw. cieczy wodnistej, czyli płynach wewnątrzgałkowych, kontrolujących proporcje między jej składnikami. W wyniku zaburzenia tej biomechaniki do wnętrza soczewki dostaje się woda, wzrasta poziom białek nierozpuszczalnych w wodzie, a w konsekwencji spada przezroczystość soczewki i dochodzi do jej zmętnienia.

Katarakta wrodzona

Zaćma pierwotna występuje u bardzo wielu ras psów, dotyczy zwykle obu oczu i jest chyba najczęstszym rodzajem katarakty. Wrodzona postać choroby przenoszona jest jako cecha dominująca lub recesywna. Nie każda zaćma wrodzona jest automatycznie dziedziczna, ale dotknięte nią osobniki zwykle wyklucza się z hodowli. Diagnoza czy schorzenie ma tło genetyczne, wymaga przeanalizowania historii miotu oraz rodziców. Zdarza się bowiem, że katarakta wrodzona spowodowana jest zmianami rozwojowymi, np. przetrwałej błony źrenicznej lub małoocza. Wbrew powszechnemu przekonaniu początki zaćmy dziedzicznej mogą pojawić się nie tylko u szczeniąt, lecz w dowolnym momencie od urodzenia. Najczęściej to schorzenie dotyka psy młode lub w średnim wieku, od 2 do 5 roku życia.

Zaćma wtórna u psa

Zaćma wtórna u psów to częsta choroba towarzysząca schorzeniom metabolicznym, np. cukrzycy, dysfunkcji tarczycy, hipokalcemii (niedoborze wapna), zatruciom czy niedożywieniu. To ostatnie występuje najczęściej w wyniku błędów w karmieniu szczeniąt poprzez podawanie im niewłaściwie zbilansowanych preparatów mlekozastępcznych, pozbawionych niezbędnych aminokwasów. Rozwojowi nieprzezierności soczewki sprzyja także radioterapia czy leczenie z użyciem preparatów takich jak ketokonazol, popularnego leku na grzybicę.

Zaćma u psa z cukrzycą

Katarakta u psów z cukrzycą to bardzo charakterystyczny objaw, towarzyszący temu schorzeniu metabolicznemu. Zaćma cukrzycowa pojawia się w konsekwencji podwyższonego poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii. Wysoki poziom glukozy działa toksycznie na soczewkę, bo gromadzący się wewnątrz niej sorbitol - rodzaj cukru alkoholowego - jest higroskopijny. Zwiększa to ciśnienie osmotyczne i powoduje, że soczewka wchłania wodę. Prowadzi to do obrzęku – zwykle najpierw w jednym oku, a w ciągu około 2-4 tygodni w obu gałkach ocznych. Podczas zaćmy cukrzycowej może dojść do pęknięcia torebki soczewki, co wywołuje poważny stan zapalny błony naczyniowej oka i wtórną jaskrę. Przy niezdiagnozowanej lub nieprawidłowo leczonej cukrzycy rozwój zaćmy u psa może być błyskawiczny. Przy kontrolowanej cukrzycy usunięcie zaćmy może być uwieńczone sukcesem.

Zaćma pourazowa

Zaćma pourazowa może rozwinąć się na skutek urazu mechanicznego, na przykład po wypadku komunikacyjnym, porażeniu prądem, pogryzieniu, zadrapaniu kocim pazurem, skaleczeniu kolcem, gałęzią lub nawet źdźbłem trawy. Ten rodzaj katarakty rozwija się zwykle bardzo szybko – w wyniku uszkodzenia soczewki ciecz wodnista przenika do włókien soczewkowych, prowadząc do puchnięcia i przezierności soczewki. Eksperci bezwzględnie zalecają leczenie chirurgiczne zaćmy pourazowej.

Zaćma starcza u psa

Zaćma starcza u zwierząt w podeszłym wieku jest konsekwencją normalnych, fizjologicznych procesów, związanych ze starzeniem organizmu i struktur gałki ocznej. U psów seniorów pojawiają się wtedy pojedyncze pasma zmętnienia w obrębie soczewki, często przypominające szprychy w rowerowym kole. Dość rozpowszechnionym zjawiskiem, czasem z zaćmą mylonym, jest stwardnienie jądra soczewki, czyli nukleoskleroza. To naturalny proces fizjologiczny, związany ze starczą kompresją włókien soczewki. Powoduje to nieznaczne załamanie światła, dając lekko szaro-niebieskie zabarwienie. Nukleoskleroza jest bezbolesna, nie upośledza widzenia i nie wymaga leczenia.

Objawy zaćmy – kiedy do weterynarza?

Zaćmę u psa daje się zaobserwować na podstawie wyglądu oczu i zmian behawioralnych zwierzęcia. Początki katarakty są jednak zwykle trudne do zauważenia, bo zmętnienie soczewki jest praktycznie niedostrzegalne, a upośledzenie widzenia niewielkie. Właściciele najczęściej dowiadują się o początkowym stadium zaćmy podczas profilaktycznego badania okulistycznego lub przy okazji innych problemów okulistycznych, z powodu których zgłaszają się do gabinetu. Jeśli jednak Twój pies zbyt często nie może złapać rzuconej mu piłki lub podczas spaceru zaczyna podążać za inną osobą niż jego opiekun, powinieneś skonsultować się z lekarzem weterynarii.

Jak wygląda i zachowuje się pies z kataraktą?

W stadium zaawansowanym zaćmę można stwierdzić po wyglądzie oczu.

Zaćma u psa dość rzadko rozwija się nagle, najczęściej to długotrwały proces. Dlatego warto uważnie obserwować psa i skonsultować z weterynarzem nawet drobne, lecz niepokojące zmiany w wyglądzie czy zachowaniu zwierzęcia.

Diagnostyka katarakty u psa

Choć objawy zaćmy są dość charakterystyczne, postawienie prawidłowej diagnozy jest czasochłonne, bo wiele schorzeń ma do niej podobne symptomy. Łatwo je na przykład pomylić z wrodzonymi niezapalnymi chorobami rogówki, które również mogą powodować wystąpienie nieprzezierności.

Zaćma u psa: jak rozpoznać kataraktę?

Jednoznaczna diagnoza zaćmy możliwa jest tylko w gabinecie weterynaryjnym i wymaga specjalistycznych badań, aby wykluczyć inne schorzenia. Badanie krwi pozwoli stwierdzić, czy pies nie cierpi na cukrzycę i czy kwalifikuje się do leczenia operacyjnego.

Jak leczyć zaćmę u psa?

Zaćma jako taka nie wymaga leczenia, bo nie stwarza zagrożenia życia. Jeśli lekarz nie stwierdzi stanu zapalnego lub jaskry, nie ma bezpośredniej potrzeby interwencji chirurgicznej. Wielu właścicieli psów jednak nie wyobraża sobie życia z niewidomym psem i szuka wyjścia z sytuacji. Skuteczna terapia farmakologiczna na usunięcie zaćmy jak dotąd niestety nie istnieje. Można podawać leki, poprawiające krążenie krwi w naczyniach włosowatych, ale w najlepszym wypadku tylko spowolni to postępowanie choroby. U zwierząt z niedojrzałą i niepełną zaćmą lekarze weterynarii podają miejscowo atropinę 2-3 razy w tygodniu. W ostatnim czasie do głosu dochodzi coraz częściej leczenie antyoksydantami, hamującymi procesy zmętnienia. Najbardziej powszechną metodą leczenia katarakty u psa jest jednak operacja.

Fakoemulsyfikacja: leczenie ultradźwiękami

Metod leczenia operacyjnego psiej zaćmy jest kilka, jednak chyba najczęściej stosowana jest fakoemulsyfikacja. Zabieg ten polega na niewielkim nacięciu rogówki i rozbiciu twardych mas soczewki za pomocą wibracji ultradźwiękowych. W ten sposób zmiękczone struktury zamieniają się w emulsję, którą okulista usuwa pod ciśnieniem przy pomocy fakoemulsyfikatora, a następnie zakłada sztuczną soczewkę wewnątrzgałkową. Usunięcie katarakty tą metodą nie wymaga dużego nakładu czasu podczas operacji, ale jest bardzo trudne technicznie.

Powikłania i skutki uboczne operacji

W wyniku operacji u każdego psa dochodzi do zapalenia błony naczyniowej, spowodowanego antygenem implantu, czyli niezgodnością immunologiczną sztucznej soczewki z resztą gałki ocznej. Z uwagi na brak kontaktu z układem odpornościowym białka wnętrza soczewki są bardzo wysoce immunogenne. Leczenie tego zapalenia zajmuje od 2 do 6 miesięcy, konieczne są również regularne wizyty kontrolne np. co osiem tygodni. Zapalenie błony naczyniowej nie jest jedynym występującym powikłaniem operacyjnym zaćmy u psa.

Rokowania po zabiegu

Leczenie inwazyjne przynosi na ogół bardzo dobre rezultaty. Przy odpowiednim doświadczeniu operacyjnym i jednoczesnym braku współistniejących chorób oczu, w olbrzymiej większości przypadków - około 95 procent - psy uzyskują pełne zdolności widzenia. Największe szanse na powodzenie zabiegu mają psy z zaćmą niedojrzałą, bo wiąże się ona z najmniej nasilonym zapalaniem błony naczyniowej oka. Przy pomyślnym przebiegu operacji pies z nowym implantem zazwyczaj bardzo szybko wraca do formy i może widzieć nawet lepiej niż przed rozwojem choroby. Szanse na całkowite wyleczenie zaćmy u psa słabną, jeśli zmiany w soczewce oka są bardzo zaawansowane. W tym przypadku zabieg usunięcia katarakty może nie przywrócić zwierzęciu wzroku całkowicie. W około 5 % przypadków operacja się nie powodzi i czworonóg całkowicie utraci wzrok.

Koszty operacji zaćmy u psa

Koszty wykonania operacji na zaćmę u psa przerażają wielu właścicieli, bo to pokaźny wydatek. W zależności od metody cena takiego zabiegu waha się od 2000 złotych (bez wszczepiania soczewek) do 5000 złotych (wraz z implantacją soczewki) za jedno oko. Tak wysoka suma spowodowana jest koniecznością stosowania zaawansowanej aparatury medycznej i specjalistycznego sprzętu, którym dysponują tylko większe i z reguły droższe kliniki weterynaryjne.

Kiedy psa lepiej nie operować?

W przypadku starszych lub słabszych zwierząt weterynarz z reguły odradza przeprowadzanie zabiegu, który odbywa się pod pełną narkozą i często obfituje w ryzykowne efekty uboczne.

Ponadto do zabiegu usunięcia zaćmy zwykle nie kwalifikują się pacjenci, u których do zmian doszło tylko w niektórych miejscach w obrębie soczewki lub jej torebki. Katarakta w tej postaci nie wpływa na widzenie u zwierzaka lub wpływa w sposób tak minimalny, że właściwie nie zmniejsza komfortu życia pacjenta. Takim psom zaleca się jedynie monitorowanie zmian w soczewce poprzez regularne badania okulistyczne. Przeprowadzenie operacji zaleca się zwykle, gdy patologia obejmie oboje oczu, bo wszczepienie sztucznej soczewki ma poważne skutki uboczne.

Zaćma u psa to nie wyrok

Choć w pełnym drapieżników środowisku naturalnym utrata wzroku to dla zwierzęcia rzeczywiście wyrok śmierci, nie jest już tak w cywilizowanym świecie, w jakim żyją nasze psy. Wbrew pozorom potrafią sobie one świetnie radzić bez widzenia, bo znacznie ważniejszym dla nich zmysłem jest węch i słuch. Dzięki wibrysom, czyli włosom czuciowym, umieją się również orientować za pomocą dotyku. Jeśli będziesz przestrzegał kilku zasad, Twój niedowidzący lub całkiem już niewidomy pies będzie miał bardzo dobrą jakość życia.

Jak żyć z niewidomym psem?

W życiu z niedowidzącym lub ślepym psem większego niż kiedykolwiek dotąd znaczenia nabiera rutyna: pies będzie poruszał się pewniej, jeśli zadbasz o otoczenie, do którego jest przyzwyczajony.

Podsumowanie

Zaćma u psów postępuje zwykle aż do całkowitej utraty wzroku, ale to nie wyrok śmierci, nawet jeśli życie z niewidomym czworonogiem wymaga pewnych ograniczeń. Leczenie operacyjne jest drogie, ale rokowania na całkowite odzyskanie zdolności widzenia są w przeważającej większości przypadków bardzo dobre. Życie z psem głuchym jest znacznie bardziej skomplikowane.